Οδοιπορικο Στουσ

Ναουσ

Εξερευνωντας τις πεντε εκκλησιες της Σαμαριας

Η Ισαβέλλα Ζαμπετάκη επισκέφτηκε τον Εθνικό Δρυμό της Σαμαριάς, τον Αύγουστο του 2022,  και καταγράφει τις εντυπώσεις της από το οδοιπορικό στις εκκλησίες, ως μέρος της συνολικής της εμπειρίας από το πέρασμα του φαραγγιού. 

Είναι τόση η μεγαλοπρέπεια του τοπίου στο φαράγγι της Σαμαριάς που η διαδρομή αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, ένα προσκύνημα στην ίδια τη φύση. Ίσως αυτό ακριβώς το αίσθημα κατάνυξης να προσπάθησαν να εκφράσουν και οι άνθρωποι που έχτισαν τους προηγούμενους αιώνες τους ναούς τους σε πέντε διαφορετικά σημεία κατά μήκος του φαραγγιού.

Η Φυση Μεσα Απο

Τις Εκκλησιες

Η πρώτη εκκλησία που συναντώ κατεβαίνοντας από το Ξυλόσκαλο, τη βόρεια είσοδο της Σαμαριάς, είναι αυτή του Αγίου Νικολάου. Στο ίδιο σημείο μάλιστα βρέθηκαν πήλινα αφιερώματα και πιστεύεται ότι στην αρχαιότητα υπήρχε εδώ βωμός της θεάς Αρτέμιδας. Παρατηρώ το μικρό, παραλληλόγραμμο ξωκκλήσι και εντυπωσιάζομαι με το βαθμό στον οποίον αποτελεί στοιχείο της φύσης. Οι πέτρες της τοιχοποιίας του προέρχονται από τη γύρω περιοχή και το ίδιο ισχύει για τις λίθινες πλάκες που καλύπτουν την οροφή του. Είναι λογικό ότι οι άνθρωποι στο παρελθόν δεν είχαν την ευκαιρία να μεταφέρουν υλικά από αλλού, παρά έπρεπε να αρκεστούν σε όσα έβρισκαν μέσα στο φαράγγι. Ακόμα και στη σημερινή εποχή, στο πλαίσιο του έργου αποκατάστασης των ναών της Σαμαριάς που ολοκληρώθηκε το 2023, η μεταφορά των υλικών ήταν

το πιο δύσκολο κομμάτι της διαδικασίας. Χρειάστηκε να βοηθήσουν μουλάρια, τα οποία μετέφεραν τα απαραίτητα υλικά από τη νότια είσοδο του φαραγγιού στην Αγία Ρουμέλη μέχρι τις πέντε εκκλησίες. Επιπλέον, στην περίπτωση του Αγίου Γεωργίου, του δεύτερου ναού κατά μήκος της διαδρομής, χρειάστηκε να ανοίξει εκ νέου το σβησμένο παλιό μονοπάτι που οδηγούσε σε αυτόν. Όποιος όμως αντέξει την έντονή του ανηφόρα, ανταμείβεται με την πανοραμική θέα του εγκαταλελειμμένου οικισμού της Σαμαριάς. Το χωριό δείχνει πιο εντυπωσιακό από ψηλά και τα λιθόκτιστα οικήματα, μαζί με τις πεζούλες γύρω από τα μικρά περιβόλια, θυμίζουν τις εποχές πριν το 1960, που το χωριό κατοικούνταν.                             

DJI_0342c

Η Καρδια

Της Σαμαριασ

Μερικές εκατοντάδες μέτρα μετά τον Άγιο Γεώργιο, διασχίζω το ξύλινο γεφυράκι που οδηγεί προς τον παλιό οικισμό της Σαμαριάς, όπου έχουν πλέον τη βάση τους οι δασοφύλακες του Εθνικού Δρυμού. Τους ακούω που επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω ασύρματου και αντιλαμβάνομαι ότι παρακολουθούν κάθε βήμα των πεζοπόρων κατά μήκος των δεκατριών χιλιομέτρων της διαδρομής, ώστε να είναι σε θέση να βοηθήσουν όπου χρειαστεί. Γεμίζω το παγούρι μου με δροσερό νερό από τη βρύση και παρατηρώ τα λιόφυτα που κάποτε έτρεφαν τους κατοίκους του παλιού οικισμού με το ελαιόλαδό τους. Μου φαίνεται απίστευτο ότι ολόκληρες οικογένειες ζούσαν μέσα στην χαράδρα του φαραγγιού και κατόρθωναν να εξασφαλίσουν εδώ τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους. Εκτός από τις ελιές, καλλιεργούσαν επίσης αμπέλια, σιτηρά και κηπευτικά, ενώ ασχολούνταν και με την κτηνοτροφία και τη μελισσοκομική. Κάποια στιγμή που οι υπόλοιποι πεζοπόροι έχουν ξεμακρύνει, το χωριό βυθίζεται απότομα στην απόλυτη σιωπή. Νιώθω ωστόσο ότι κάποιος είναι ακόμα εκεί. Γυρίζω το κεφάλι μου και βλέπω ένα μικρό κρι-κρι να με περιεργάζεται. Δελεάζομαι να μοιραστώ μαζί του το ψωμί μου, για να το κάνω να έρθει πιο κοντά, αλλά σέβομαι το γεγονός ότι αποτελεί μέρος της άγριας πανίδας του φαραγγιού και αντιστέκομαι. Τα βήματα της επόμενης ομάδας πεζοπόρων που καταφτάνουν στη Σαμαριά κάνουν το αγρίμι να εξαφανιστεί αθόρυβα μέσα στα δέντρα.
Κι εγώ ακολουθώ τις οδηγίες των δασοφυλάκων και διασχίζω και πάλι το γεφυράκι επάνω από το ποτάμι, αναζητώντας την εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, στην απέναντι μεριά της Σαμαριάς. Το ολόλευκο αυτό ξωκκλήσι είναι χτισμένο κολλητά επάνω σε έναν πελώριο βράχο και είναι τόσο απλό που δείχνει σαν προέκταση του φυσικού τοπίου. Το προαύλιό του αποτελούσε στο παρελθόν το νεκροταφείο του χωριού της Σαμαριάς κι είναι πολύ ευχάριστη η νότα ζωντάνιας που δίνουν τα μουλάρια που ξαποσταίνουν για σανό και φρέσκο νερό μερικά μέτρα παραπέρα. Συνεχίζω να προχωρώ κατά μήκος του κεντρικού μονοπατιού, αναζητώντας το πιο ιδιαίτερο ανάμεσα στα πέντε ξωκκλήσια της Σαμαριάς.

Ο Θησαυρος

Της Οσιας Μαριασ

Η Οσία Μαρία ξεχωρίζει ανάμεσα στις εκκλησίες του φαραγγιού, τόσο για την περίτεχνη διακόσμησή της, όσο και για τους θρύλους που συνδέονται με αυτήν. Σύμφωνα με κάποιους, η εκκλησία αυτή έδωσε στο φαράγγι το όνομά του, μέσα από την παραφθορά των λέξεων Οσία και Μαρία. Σύμφωνα με άλλους, εδώ τάφηκε η θρυλική Χρυσομαλλούσα, μια πανέμορφη Σφακιανή κοπέλα των ενετικών χρόνων. Ανοίγω το μικρό πορτάκι και μπαίνω στο εσωτερικό του ναού, όλοι οι τοίχοι του οποίου φέρουν τοιχογραφίες του 14ου αιώνα. Από το ξύλινο τέμπλο, ξεπροβάλλουν γλυπτά χέρια από τα οποία κρέμονται τα καντήλια ενώ σε μία από τις σύγχρονες, φορητές εικόνες της εκκλησίας, η Αγία Μαρίνα επιτίθεται σε έναν δαίμονα με σφυρί.
Στο παρελθόν, αρκετοί αναζήτησαν εδώ τους μυθικούς θησαυρούς της Χρυσομαλλούσας, αλλά είναι μάλλον η ίδια η ιστορία της ξανθής κόρης που αποτελεί πολύτιμο κομμάτι της κληρονομιάς της Σαμαριάς. Η Χρυσομαλλούσα ήταν κόρη του άρχοντα Σκορδύλη των Σφακίων κι ο θρύλος λέει ότι, καθώς προχωρούσε μια μέρα προς τη βρύση για να πάρει νερό, συναντήθηκε στον δρόμο με έναν ενετό φρούραρχο. Εκείνος, θαμπωμένος από την ομορφιά της, προσπάθησε βίαια να τη φιλήσει αλλά η Χρυσομαλλούσα τον χαστούκισε. Ο φρούραρχος τράβηξε το μαχαίρι του και της έκοψε τις ολόχρυσές της κοτσίδες και επακολούθησε ένας μεγάλος πόλεμος ανάμεσα στους Σφακιανούς και τους Ενετούς. Η οικογένεια της Χρυσομαλλούσας κατέφυγε στο φαράγγι για να αμυνθεί και η ίδια δεν ξεπέρασε ποτέ τη θλίψη για τους σκοτωμούς που προκάλεσε η ομορφιά της. Ακόμα και όταν τελείωσε ο πόλεμος, αποφάσισε να μονάσει στη Σαμαριά. Τα αδέρφια της, προσπαθώντας να γλυκάνουν τον πόνο της, της έφτιαξαν έναν ολόχρυσο αργαλειό για να υφαίνει, αλλά εκείνη δεν ξαναβρήκε ποτέ τη διάθεσή της για ζωή και πέθανε μαραζωμένη. Έτσι, την έθαψαν μαζί με τον αργαλειό και τα χρυσαφικά της στην εκκλησία της Οσίας Μαρίας.
Αν και κανείς δεν κατάφερε να βρει τον θησαυρό, λέγεται ότι αιώνες μετά, όταν έγινε η ανασκαφή των τάφων του ναού, αποκαλύφθηκαν τα οστά ενός γυναικείου κεφαλιού, μαζί με τα μαλλιά του. Και ότι τα μαλλιά αυτά ήταν κομμένα κοντά και βαμμένα μαύρα, ακριβώς όπως τα είχε η Χρυσομαλλούσα τα τελευταία χρόνια της ζωής της, για να μην προσελκύσει ποτέ ξανά το ενδιαφέρον των ανδρών.

Ο Γλυκος Επιλογοσ

Της Αγιασ Ρουμελησ

«Επίλογο» των ναών της Σαμαριάς αποτελεί αυτός του Αφέντη Χριστού. Περιτριγυρισμένος από πεύκα και κυπαρίσσια, αποτελεί ένα όμορφο σημείο για ξεκούραση και για δροσερό νερό από τη γειτονική βρύση. Μερικές εκατοντάδες μέτρα μετά, το φαράγγι στενεύει τόσο πολύ που η γη στις δυο πλευρές σχηματίζει μια επιβλητική «πύλη» ύψους που ξεπερνά τα χίλια μέτρα. Στα τελευταία χιλιόμετρα της διαδρομής συναντώ πολλά ξύλινα γεφυράκια που διευκολύνουν το πέρασμα από τη μία πλευρά της κοίτης του ποταμιού στην άλλη και παρατηρώ κάποιους από τους πιο εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς της Σαμαριάς. Ανάμεσά τους, την «πατούσα του Διγενή», που λέγεται ότι σταμάτησε με τη δύναμη του ποδιού του έναν πελώριο βράχο που έπεφτε από την πλαγιά, και τον σημάδεψε με το αποτύπωμά του. Αλλά και ένα σημείο στο οποίο δροσερός, φρέσκος αέρας ελευθερώνεται με δύναμη μέσα από τις ρωγμές των βράχων. Τα σημεία αυτά σίγουρα ανταμείβουν εκείνους που επιλέγουν την εναλλακτική της “lazy” Σαμαριάς και κάνουν μία σύντομη πεζοπορία με σημείο εισόδου και εξόδου το φυλάκιο της Αγίας Ρουμέλης, αποφεύγοντας τα χιλιόμετρα της έντονης κατάβασης από το Ξυλόσκαλο.
Ένας ακόμα πιο εναλλακτικός τρόπος για να βιώσει, ωστόσο, ο επισκέπτης την περιοχή είναι να διανυκτερεύσει στον μικρό οικισμό στο τέλος του φαραγγιού. Η Αγία Ρουμέλη βρίσκεται στο σημείο που υπήρξε κάποτε η αρχαία πόλη Τάρρα, διάσημη για το υαλουργείο της, αλλά και για την ξυλεία από κυπαρίσσι που εξήγαγε σε άλλες αρχαίες πόλεις της Κρήτης. Διαθέτει τις δικιές της βυζαντινές εκκλησίες, έναν κουλέ που εποπτεύει τον οικισμό από την κορυφή του λόφου και προσεγμένες ταβέρνες που σερβίρουν πιάτα παραδοσιακής κρητικής κουζίνας. Σε μία από αυτές, συνάντησα τον απόγονο μίας από τις οικογένειες που κατοικούσαν στη Σαμαριά και είχα την ευκαιρία να τον ρωτήσω για τη σημασία που είχαν οι εκκλησίες στην καθημερινότητα των χωριανών. Με εξέπληξε όταν μου είπε ότι οι συνθήκες διαβίωσης έκαναν τους ανθρώπους μάλλον σκληρούς και ότι, αν και φοβούνταν τους αγίους, δεν ήταν ιδιαίτερα θρήσκοι. Και με εξέπληξε ακόμα περισσότερο όταν μοιράστηκε μαζί μου τη δική του άποψη σχετικά με την πνευματικότητα: «Θρησκεία είναι το να μπαίνεις σε έναν ναό και να αφουγκράζεσαι τα συναισθήματα όλων των ανθρώπων που πέρασαν πριν από εσένα».
Όσο μικρά και ταπεινά και αν είναι, τα ξωκκλήσια της Σαμαριάς αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι για να βιώσεις πλήρως την ουσία και τη βαθύτερη αλήθεια του φαραγγιού. Είναι μέρος του σιωπηλού διαλόγου του ανθρώπου με τις δυνάμεις που τον ξεπερνούν.

Πληροφοριεσ

Κάθε χρόνο, κατά κανόνα, το φαράγγι της Σαμαριάς ανοίγει από την 1η Μαΐου μέχρι την 15η Οκτωβρίου από τις δύο εισόδους στο Ξυλόσκαλο και στην Αγία Ρουμέλη. Εάν το επιτρέπει ο καιρός, η περίοδος λειτουργίας του δρυμού μπορεί να παραταθεί έως 31 Οκτωβρίου ή να ξεκινήσει λίγο νωρίτερα. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο όριο ηλικίας για την είσοδο στο φαράγγι, ωστόσο θα πρέπει κανείς να λαμβάνει υπόψη τη μεγάλη απόσταση (~16 χλμ) και το βραχώδες, στο μεγαλύτερο τμήμα του, έδαφος. Οι επισκέπτες, πριν ξεκινήσουν την εκδρομή τους, είναι χρήσιμο να ελέγχουν τυχόν ανακοινώσεις για έκτακτο κλείσιμο του πάρκου σε μέρες με υψηλό κίνδυνο πυρκαγιάς, επικείμενα επικίνδυνα καιρικά/φυσικά φαινόμενα κ.α.

Επίσης μπορείτε να καλείτε στα Φυλάκια Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς:
Τηλ.: + 30 28237 70046, +30 28250 91254 ( καθημερινά, 7:00 – 16:00 )

Μετάβαση στο περιεχόμενο